Pomoc spo³eczna jest instytucj± polityki spo³ecznej pañstwa, maj±c± na celu umo¿liwienie osobom i rodzinom przezwyciê¿anie trudnych sytuacji ¿yciowych, których nie s± one w stanie pokonaæ, wykorzystuj±c w³asne uprawnienia, zasoby i mo¿liwo¶ci oferuj±c pomoc w formie ¶wiadczeñ.

Zadania w zakresie pomocy spo³ecznej, rodzaje ¶wiadczeñ, zasady i tryb ich udzielania oraz organizacjê pomocy spo³ecznej okre¶la ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy spo³ecznej oraz akty wykonawcze do ww. ustawy.

Prawo do ¶wiadczeñ z pomocy spo³ecznej przys³uguje zgodnie z ustaw± o pomocy spo³ecznej:

• osobom posiadaj±cym obywatelstwo polskie maj±cym miejsce zamieszkania i przebywaj±cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• cudzoziemcom maj±cym miejsce zamieszkania i przebywaj±cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
  a) na podstawie zezwolenia na pobyt sta³y, zezwolenia na pobyt rezydenta d³ugoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w zwi±zku z okoliczno¶ci±, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d lub w art. 186 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. poz. 1650 oraz z 2014 r. poz. 463 i 1004), lub w zwi±zku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchod¼cy lub ochrony uzupe³niaj±cej,
  b) w zwi±zku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej zgody na pobyt ze wzglêdów humanitarnych lub zgody na pobyt tolerowany – w formie schronienia, posi³ku, niezbêdnego ubrania oraz zasi³ku celowego;
• maj±cym miejsce zamieszkania i przebywaj±cym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelom pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej, pañstw cz³onkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz cz³onkom ich rodzin w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wje¼dzie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyje¼dzie z tego terytorium obywateli pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej i cz³onków ich rodzin (Dz. U. z 2014 r. poz.1525), posiadaj±cym prawo pobytu lub prawo sta³ego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Pomocy spo³ecznej udziela siê osobom i rodzinom w szczególno¶ci z powodu:

• ubóstwa,
• sieroctwa,
• bezdomno¶ci,
• bezrobocia,
• niepe³nosprawno¶ci,
• d³ugotrwa³ej lub ciê¿kiej choroby,
• przemocy w rodzinie,
• potrzeby ochrony ofiar handlu lud¼mi,
• potrzeby ochrony macierzyñstwa lub wielodzietno¶ci,
• bezradno¶ci w sprawach opiekuñczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zw³aszcza w rodzinach niepe³nych lub wielodzietnych,
• trudno¶ci w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchod¼cy, ochronê uzupe³niaj±c± lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w zwi±zku z okoliczno¶ci±, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach,
• trudno¶ci w przystosowaniu do ¿ycia po zwolnieniu z zak³adu karnego,
• alkoholizmu lub narkomanii,
• zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej,
• klêski ¿ywio³owej lub ekologicznej.

Inne zasady obowi±zuj±ce przy przyznawaniu pomocy spo³ecznej:

• Osoby i rodziny korzystaj±ce z pomocy spo³ecznej s± obowi±zane do wspó³dzia³ania w rozwi±zywaniu ich trudnej sytuacji ¿yciowej. Brak tej wspó³pracy skutkuje znacznym ograniczeniem, lub odmow± udzielenia pomocy. Wspó³praca ta polega na ustalaniu wspólnych celów i zadañ do realizacji przez obie strony tak, aby efektem pomocy by³o rozwi±zanie wiod±cego problemu osoby lub rodziny korzystaj±cej z pomocy.
• Prawo do ¶wiadczeñ z pomocy spo³ecznej uwarunkowane jest wykazaniem siê w³asn± aktywno¶ci± w zakresie zaspokajania swych potrzeb ¿yciowych. Pomoc spo³eczna nie mo¿e stanowiæ sta³ego ¼ród³a utrzymania, zw³aszcza dla osób, które maj± wszelkie warunki do tego, aby podj±æ pracê.
• Osobie odbywaj±cej karê pozbawienia wolno¶ci nie przys³uguje prawo do ¶wiadczeñ z pomocy spo³ecznej.
• Osobie tymczasowo aresztowanej zawiesza siê prawo do ¶wiadczeñ z pomocy spo³ecznej, a za okres tymczasowego aresztowania nie udziela siê ¶wiadczeñ.
• Pracownicy o¶rodka w nielicznych przypadkach przeprowadzaj± wywiad w celu przyznania ¶wiadczeñ opieki zdrowotnej, finansowanych ze ¶rodków publicznych. Pomocy ta kierowana jest do osób, które nie maj± mo¿liwo¶ci uzyskania ubezpieczenia z innego tytu³u (np. nie mog± zarejestrowaæ siê w Urzêdzie Pracy, czy nie mog± byæ zg³oszone do ubezpieczenia przez cz³onka rodziny).

Prawo do ¶wiadczeñ pieniê¿nych przys³uguje:

• osobie samotnie gospodaruj±cej, której dochód nie przekracza kwoty 701 z³ (zwanej kryterium dochodowym osoby samotnie gospodaruj±cej),
• osobie w rodzinie, w której dochód na osobê nie przekracza kwoty 528 z³, (zwanej kryterium dochodowym osoby w rodzinie),
• rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobê w rodzinie.

- przy jednoczesnym wyst±pieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2-15 lub innych okoliczno¶ci uzasadniaj±cych udzielenie pomocy spo³ecznej.
 

Kryteria dochodowe podlegaj± weryfikacji, co 3 lata, z uwzglêdnieniem wyniku badañ progu interwencji socjalnej.

Ustawa o pomocy spo³ecznej nak³ada na gminê obowi±zek udzielania pomocy osobom i rodzinom znajduj±cym siê w trudnej sytuacji ¿yciowej. Pomoc spo³eczna mo¿e byæ ¶wiadczona w formie pieniê¿nej i niepieniê¿nej. Ustawa zawiera katalog ¶wiadczeñ o charakterze obowi±zkowym i fakultatywnym.

Za dochód uwa¿a siê sumê miesiêcznych przychodów z miesi±ca poprzedzaj±cego z³o¿enie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesi±ca, w którym wniosek zosta³ z³o¿ony, bez wzglêdu na tytu³ i ¼ród³o ich uzyskania, je¿eli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszon± o:

• miesiêczne obci±¿enie podatkiem dochodowym od osób fizycznych
• sk³adki na ubezpieczenie zdrowotne okre¶lone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz ubezpieczenia spo³eczne okre¶lone w odrêbnych przepisach
• kwotê alimentów ¶wiadczonych na rzecz innych osób.

Do ww. dochodu nie wlicza siê jednorazowego pieniê¿nego ¶wiadczenia socjalnego, zasi³ku celowego, pomocy materialnej maj±cej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie o¶wiaty, warto¶ci ¶wiadczenia w naturze, ¶wiadczenia przys³uguj±cego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytu³u wykonywania prac spo³ecznie u¿ytecznych, ¶wiadczenia pieniê¿nego i pomocy pieniê¿nej, o których mowa w ustawie z dnia 20 marca 2015 r. o dzia³aczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (Dz. U. poz. 693), dochodu z powierzchni u¿ytków rolnych poni¿ej 1 ha przeliczeniowego, ¶wiadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy pañstwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. poz. 195), oraz dodatku wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastêpczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332, z pó¼n. zm.) W przypadku osób prowadz±cych rolnicz± i pozarolnicz± dzia³alno¶æ gospodarcz± oraz uzyskuj±cych dochód w walucie obcej zasady ustalania dochodu reguluje art. 8 ust. 5-10 oraz 13.

Do niektórych form pomocy obowi±zuj± inne kryteria dochodowe:

Praca socjalna - przys³uguje wszystkim osobom i rodzinom bez wzglêdu na posiadany dochód.

Pomoc w postaci gor±cego posi³ku mo¿e byæ przyznana osobom, które w³asnym staraniem nie mog± go sobie zapewniæ. Przys³uguje bezp³atnie je¿eli dochód na osobê w rodzinie nie przekracza 150 % kryterium dochodowego, tj. 1.051,50 z³ (dla osoby samotnie gospodaruj±cej) lub 792 z³ (dla osoby w rodzinie).

Us³ugi opiekuñcze w miejscu zamieszkania mog± zostaæ przyznane osobom, których dochód jest wy¿szy od ustawowego kryterium, zmienia siê jednak wysoko¶æ odp³atno¶ci za us³ugi, która uzale¿niona jest od sytuacji rodzinnej osoby oraz jej dochodu lub dochodu na osobê w rodzinie.

Pobyt w domu pomocy spo³ecznej mo¿e zostaæ przyznany równie¿ osobom, których dochód jest wy¿szy od ustawowego kryterium, zmienia siê jednak wysoko¶æ odp³atno¶ci. Odp³atno¶æ wynosi 70% uzyskiwanego dochodu osoby, ale nie wiêcej ni¿ pe³ny koszt miesiêcznego utrzymania osoby w domu. Pozosta³± kwotê do wysoko¶ci kosztów utrzymania w placówce dop³acaj± w kolejno¶ci: ma³¿onek, zstêpni przed wstêpnymi lub inni, gmina, która skierowa³a osobê do domu.